Czym są zachowania ryzykowne u dzieci i młodzieży? Przykłady.
Tym terminem określa się różne działania niosące ryzyko negatywnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego, psychicznego jednostki, jak i dla jej otoczenia społecznego.
Do najpoważniejszych zachowań ryzykownych zalicza się:
– używanie substancji psychoaktywnych (palenie tytoniu, picie alkoholu, upijanie się),
– używanie marihuany i innych narkotyków, używanie leków,
– przedwczesna aktywność seksualna,
– zachowania agresywne, przemoc, cyberprzemoc,
– zagrożenia behawioralne związane z nadmiernym korzystaniem z telefonu, graniem w gry komputerowe i inne, hazardem, internetem i niewłaściwym zachowaniem w sieci,
– drobne wykroczenia, wandalizm, chuligaństwo,
– zaniedbywanie obowiązków szkolnych,
– wagary,
– ucieczki z domu.
Liczne badania wykazały, że zachowania ryzykowne najczęściej ze sobą współwystępują. Jedno zachowanie pociąga drugie. Picie alkoholu czy odurzanie się narkotykami często współwystępuje z zachowaniami agresywnymi, przestępczymi i wczesną aktywnością seksualną. Palenie tytoniu uważa się za pierwszy krok na drodze ku poznaniu dalszych przyjemności. Wiadomo również, że zachowania ryzykowne mogą się zastępować. Jeżeli jedno zachowanie jest utrudnione lub niemożliwe, nastolatek może wybrać inne.
Przyczyny – co popycha młodzież, a nawet dzieci do działań, które w konsekwencji nie czynią ich życia lepszym, bardziej godnym czy atrakcyjnym?
Najczęstsze motywy zachowań ryzykownych:
– ucieczkowe: od problemów szkolnych, trudnej sytuacji rodzinnej etc.,
– konformistyczne: kiedy młode osoby chcą upodobnić się do innych,
– egzystencjalne: kiedy chcą zapełnić życiową pustkę,
– eksploracyjne: wynikające z chęci poszukiwania czy przeżycia czegoś nowego,
– hedonistyczne: dążące do osiągnięcia przyjemności,
– prestiżowe: np. ukazywanie siebie jako osoby „lepszej”, ważniejszej niż w rzeczywistości.
Czynniki chroniące – istnieją także czynniki chroniące przed występowaniem zachowań ryzykownych.
Czynniki chroniące to cechy, sytuacje, warunki i wydarzenia życiowe, które zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia problemów i zaburzeń, w tym wypadku – zachowań ryzykownych bądź też przyczyniają się do minimalizacji ich intensywności. Według wspomnianej wyżej koncepcji, dzięki czynnikom chroniącym młoda osoba jest bardziej odporna na działanie czynników ryzyka, a co za tym idzie – mniej podatna na podejmowanie zachowań problemowych.
Do czynników chroniących można zaliczyć m.in:
– łączy je silna więź emocjonalna z rodzicami,
– interesują się nauką szkolną, zależy im na dobrych wynikach, dążą do sukcesu szkolnego, odpowiedzialnie realizują obowiązek szkolny,
– szanują prawo, normy społeczne, wartości ogólnoludzkie,
– posiadają i uznają autorytety społeczne,
– przynależą do pozytywnej grupy i dobrze się z tym czują.
Czynniki ryzyka zachowań problemowych dzieci i młodzieży:
– czynniki środowiskowe ( dostępność substancji psychoaktywnych, wzorce zachowań społecznych, wysoki poziom zagrożenia przestępczością i przemocą, ubóstwo, bezrobocie, brak możliwości spędzania czasu wolnego w sposób atrakcyjny),
– czynniki rodzinne (nieprawidłowe wzorce dla dziecka, gorsza opieka nad dzieckiem, niski status społeczno-ekonomiczny rodziny tj. niskie dochody, niski poziom edukacji rodziców, przyzwolenie rodziców na przyjmowanie substancji psychoaktywnych przez dzieci, nieprawidłowa realizacja ról rodzicielskich tj: brak granic, zbytnia kontrola, niekonsekwentne postępowanie),
– czynniki związane z grupą rówieśniczą (przyjmowanie substancji i podejmowanie innych zachowań problemowych przez rówieśników, akceptacja przyjmowania substancji psychoaktywnych przez rówieśników, chęć przynależności do grupy (związana z potrzebą afiliacji) i dostosowania się – konformizm),
– czynniki związane ze środowiskiem szkolnym (trudności w nauce, konflikty z nauczycielami i innymi uczniami, poczucie osamotnienia, doświadczanie przemocy psychicznej i fizycznej w szkole, zbyt duże wymagania, brak jasnych przepisów dotyczących podejmowania zachowań ryzykownych przez młodzież, brak konsekwencji wynikających z nieprzestrzegania przepisów),
– związane z cechami jednostki i jej wcześniejszymi doświadczeniami (niedostosowanie społeczne, niskie poczucie własnej wartości).
Skutki podejmowania zachowań ryzykownych
Wyniki analiz przeprowadzonych w ramach wielu badań wskazują na występowanie związku między podejmowaniem przez młodzież zachowań ryzykownych a nasileniem objawów stresu psychologicznego, objawów depresyjnych, złego samopoczucia psychicznego, trudnościami w szkole, złymi relacjami z rodzicami i rówieśnikami, zwiększonym ryzykiem utrzymania niebezpiecznych zachowań w przyszłości oraz rozwojem uzależnień, zwiększonym ryzykiem występowania chorób, takich jak choroby układu sercowo-naczyniowego.
Podsumowanie
Zachowania ryzykowne mogą nieść ze sobą długotrwałe i poważne konsekwencje dla funkcjonowania młodych osób, także w dorosłości. Należy kłaść duży nacisk na profilaktykę ich występowania, ale także nie odrzucać młodych osób, które stosują je, by w ten sposób radzić sobie z rozmaitymi problemami. To, co w obszarze tego zagadnienia wydaje się być szczególnie istotne, to otwartość, jaka jest niezbędna do jakiejkolwiek współpracy z młodym człowiekiem. Pomaganie nastolatkom wymaga od nas, dorosłych, podejmowania nieustannych prób zrozumienia ich oraz porzucenia pozycji wszechwiedzącego eksperta. To młody człowiek najwięcej wie o sobie, zaś osoba pomagająca posiada wiedzę dotyczącą problemu. Tylko połączenie tych dwóch „frontów” może przynieść realne, pozytywne skutki.